We gaan even terug naar het jaar 1863. Op 27 augustus van datzelfde jaar werd de Nederlands-Indische Spoorweg Maatschappij opgericht. Ruim een jaar nadat het de concessie had gekregen voor de aanleg van een spoorlijn tussen Semarang en Jogjakarta.

De eerste spoorlijn

Ondanks dat de concessie al in 1862 werd verkregen, duurde het nog ruim 5 jaar voordat de eerste spoorlijn aangelegd was en in gebruik genomen werd. Dit eerste stukje spoorlijn liep van Semarang naar Tanggung en het duurde daarna nog tot 1873 voordat de gehele spoorlijn van Semarang naar Jogjakarta klaar was voor gebruik. De route liep verder langs Surakarta en bedroeg een lengte van ruim 200 km. Ook werd er al gauw een zijlijn naar het dorpje Willem l geopend, dat vrij snel in gebruik werd genomen. Ook werd in 1873 de spoorlijn tussen Batavia en Buitenzorg geopend en in de jaren erna werden deze spoorlijnen verder uitgebreid naar plaatsen als Bandoeng en Soerabaja.

Hoofdkantoor en onderhoud

Daar de eerste spoorlijn was aangelegd vanuit Semarang werd in 1902 ook het hoofdkantoor van de NISM (Nederlands-Indische Spoorweg Maatschappij) in deze plaats gebouwd. Dit gebouw bestaat nog steeds en is in 2009 voor het laatst gerestaureerd, het gebouw stond ook wel bekend onder de naam ‘het huis met 1000 deuren’ (lawang sepu). Het onderhoud aan de treinen werd ook eerst in Semarang gedaan,echter door de vele uitbreidingen werd deze werkplaats in 1915 verplaats naar Jogjakarta. De precieze reden is niet bekend, maar waarschijnlijk lag Jogjakarta centraler tov de spoorweg, dan Semarang.

24 spoorwegmaatschappijen

Door de naam, Nederlands-Indische Spoorweg Maatschappij, zou je denken dat dit de enige spoorwegmaatschappij was in het toenmalige Nederlands-Indië. Echter was dit verre van het geval. Naast treinen reden er ook veel stoomtrams rond op de eilanden. Deze werden ook gerekend tot vervoersmiddelen per spoor. In totaal zijn er 24 spoorwegmaatschappijen geweest, verdeeld over de eilanden Java, Sumatra en Celebes. Allen vervoerden zowel passagiers als goederen over de eilanden. Wel is bekend dat de NISM één van de grootste maatschappijen was en dat ze in 1928 al ruim 13 miljoen passagiers per trein vervoerden. De huidige spoorwegen is later wel deels ontstaan vanuit de NISM.

Video’s spoorwegen Nederlands-Indië

Op Youtube zijn veel video’s terug te vinden over de spoorwegen in het toenmalige Nederlands-Indië. Hieronder hebben we er een paar geselecteerd. Helaas zijn een aantal zonder geluid, maar het blijft toch bijzonder om te zien.

Uitgelichte foto: Sporen van Smaragd – © Spoorwegmuseum – Public Domain

Geïnteresseerd in de Nederlandse Spoorwegen van 1917 – 1960? Klik hier!