De trein naar Auschwitz…

Het was in april 1940 toen Heinrich Himmler, Reichsführer-SS, opdracht gaf tot de bouw van een concentratiekamp nabij Auschwitz. De reden voor de bouw van het concentratiekamp was dat de cellen in Polen al overvol waren en men nieuwe plaatsen nodig hadden om het groeiende aantal Poolse gevangen op te kunnen sluiten. De bedoeling was om hier rond de 10.000 gevangen te plaatsen. Helaas liep dit geheel anders en treinen speelden hier helaas een trieste en belangrijke rol in.

De verdrietige rol van de trein

De rol die de spoorwegen in Europa speelden bij de Holocaust is omstreden. In alle gebieden die door de Duitsers bezet waren werkten de spoorwegen op één of andere manier samen met de Duitsers, wat uiteindelijk resulteerde in de massadeportaties per trein naar de concentratie- en vernietigingskampen. Ook de Nederlandse Spoorwegen hebben een groot aandeel gehad in het transport van Joden en andere gevangenen naar de grens van Duitsland en de vernietigingskampen als Auschwitz. Het is dan ook een zwarte bladzijde uit de geschiedenis van de NS. Tussen 1942 en 1944 zij er vanaf Kamp Westerbork en Kamp Vught ruim 93 treinen vertrokken die in totaal 102.000 Joden en honderden Roma en Sinti vervoerden. Het treinmateriaal, het personeel, de dienstregeling en het vervoer naar de Nederlands-Duitse grens werd allemaal door de NS uitgevoerd en gebruikt. Alle treinen reden stipt op tijd, iets waar we tegenwoordig trots op zouden zijn. De kosten van deze ritten werden ‘gedeclareerd’ bij de Duitsers in de vorm van extra eten en extra bonnen voor het treinpersoneel. Achteraf bleek dat de Nederlandse regering in ballingschap toestemming gaf voor het doorrijden met deze treinen in plaats van te staken. Uiteindelijk kwam de staking pas in 1944, vanwege operatie Market Garden. Hierna werd bijna al het treinmateriaal door de Duitsers meegenomen en werden op vele plekken de bedrading en rails weggehaald. Dit namen ze mee naar Duitsland, zodat men vanuit daar nog verder kon gaan met de transporten. Zo is er in het spoorwegmuseum een tentoonstelling geweest over de transporten aan de hand van een rijtuig dat door de Duitsers was meegenomen en men terug heeft gevonden in Roemenië. Dit rijtuig stamt af uit 1914 en werd door de NS veel gebruikt voor deze transporten. In 2005 begon de NS een campagne om dit verleden onder aandacht te brengen.

Toegang tot Auschwitz II - Birkenau per spoor en het uitstapperron. ,et een transportwagon.
Toegang tot Auschwitz II – Birkenau per spoor en het uitstapperron. ,et een transportwagon.

De kampen

Auschwitz is een verzamelnaam van meerdere concentratie- , werk- en vernietigingskampen in de regio rond dit plaatsje. Men begon met de bouw van Auschwitz I. Dit kamp werd ook wel het basiskamp genoemd en had voornamelijk stenen barakken. Hier werden vooral Poolse politieke gevangenen en Russische gevangenen heengebracht. Na een jaar kwam de opdracht om een tweede kamp te bouwen, namelijk Auschwitz II – Birkenau. Ook bij dit kamp moesten, net als bij Auschwitz I, alle bewoners binnen een straal van 5 km verhuizen. Men bouwde het kamp van de bouwmaterialen dat men haalde uit de leegstaande huizen. Dit kamp deed dienst als het vernietigingskamp. Uiteindelijk werd er nog een derde groot kamp gebouwd, Auschwitz III, Monowitz. Dit kamp werd gezien als een werkkamp, bedrijven als IG Farben en Krupp Stahl hadden hier vestigingen. Naast deze drie grote kampen waren er nog een aantal kleine subkampen.

Auschwitz I

Het basis- en eerste werkkamp van de regio was Auschwitz I. Onder het motto ‘Arbeit macht frei’ diende het in het begin als werk- en gevangenenkamp, maar later kreeg het ook een administratieve functie voor het gehele complex ‘Auschwitz’. In dit kamp zijn rond de 70.000 mensen omgebracht. Dit waren voornamelijk Poolse intellectuelen en Russische krijgsgevangen. Het kamp was in eerste instantie bedoeld als doorvoerkamp, net als waar Westerbork in Nederland voor diende. Toch werd dit op het laatste moment omgezet naar concentratiekamp. Met Rudolf Höss als kampcommandant ging het kamp een duistere tijd tegemoet. Auschwitz I staat ook zeer bekend om zijn artsen en hun gruwelijke experimenten. Er was een speciale barak ingericht waar de artsen continu experimenteerde op gevangenen. Ook was er een bordeel, speciaal voor de ‘goede’ Duitsers in het kamp. In dit kamp werd ook voor het eerst gewerkt met het vergassen van gevangenen en dit beviel de Duitsers zo goed dat het uiteindelijk op grote schaal is ingezet in de andere kampen. De barakken in dit kamp worden tegenwoordig gebruikt voor tentoonstellingen over Joden en andere gevangenen. Dit is ingedeeld per land, ook Nederland wordt hier vertegenwoordigd door een mooie, maar erg indrukwekkende en emotievolle tentoonstelling.

Auschwitz I, waar het allemaal mee begon.
Auschwitz I, waar het allemaal mee begon.

Auschwitz II – Birkenau

Het grootste kamp van de regio was Auschwitz II – Birkenau. Er konden hier ruim 100.000 gevangenen geplaatst worden en diende als vernietigingskamp voor de gevangen. Als men over Auschwitz praat, dan denkt men vaak aan dit kamp. Dit kamp is gebouwd bij Birkenau. Het dorp Birkenau is hier speciaal voor gesloopt, al werd het dorp herbouwd na de oorlog en ligt het er nu naast. Dit kamp was in eerste instantie niet bedoeld voor Joden, maar voor Russische krijgsgevangen. Tijdens de bouw van dit kamp stierven er dan ook velen. Na de tests met Zyklon B in Auschwitz I, ziet men in dat dat kamp te klein is. Men begint dus met de bouw van vier gaskamers en de daarbij behorende crematoria. Vanaf het moment dat Hitler toestond om Joden te gaan deporteren, wordt Auschwitz II – Birkenau bij de vernietiging betrokken. Er sterven hier in totaal 660.000 gevangenen. In 1943 is Auschwitz II – Birkenau nog het enige vernietigingskamp dat gevangenen vermoord en vergast.

Auschwitz II - Birkenau. het grootste kamp met de houten barakken en rechtsboven het monument wat zich aan het einde van de spoorlijn bevind ter nagedachtenis aan alle slachtoffers.
Auschwitz II – Birkenau. het grootste kamp met de houten barakken en rechtsboven het monument wat zich aan het einde van de spoorlijn bevind ter nagedachtenis aan alle slachtoffers.

Auschwitz III – Monowitz

Eind 1942 was Auschwitz III – Monowitz, ook een werkkamp, gereed was voor gebruik. Men besloot om het werkkamp met de fabrieken hier te bouwen vanwege de vele bombardementen van de geallieerden  in Duitsland. Het ging de industrie voornamelijk om synthetisch rubber, maar na de vele bombardementen werd het veranderd naar wapens. Ze haalden dan ook vele ruwe grondstoffen uit de buurt van het kamp. De positie van het kamp had mede te maken met de vele spoorwegen en een rivier in de buurt, voor transport van goederen was het dus ideaal.

Auschwitz bezoeken

Auschwitz is zowel met als zonder gids te bezoeken. Wij raden echter wel aan om een tour te boeken. Waarom? Op deze manier krijg je veel meer informatie mee, dan als je zonder gids gaat en Auschwitz is echter maar op bepaalde uren te bezoeken als je geen gids bij je hebt.

  • Van 1 januari tot 30 maart en in november, voor 10:00 en na 13:00
  • Van 1 april tot 31 oktober voor 10:00 en na 16:00
  • In december voor 10:00 en na 12:00

Mocht je van plan zijn om Auschwitz en de omliggende kampen te bezoeken, gedraag je dan. Wees respectvol!

Nick heeft zijn hele leven lang al gereisd en heeft vele mooie momenten meegemaakt. Nu als fotograaf zijnde, probeert hij deze momenten alsnog op de gevoelige plaat te leggen. Zijn motto? Eén foto zegt meer dan duizend woorden!

Comments

  1. Sandra Beantwoorden

    Indrukwekkend zeg… Ik wist helemaal niet dat de NS daar zo’n grote rol in heeft gespeeld. Logisch eigenlijk, maar nooit bij stilgestaan… Ik zou Auschwitz-Birkenau ooit eens willen bezoeken, lijkt mij enorm indrukwekkend…

    • Nick van Rookhuijzen Beantwoorden

      Ik denk dat weinig mensen er bij stil staan wat voor rol de NS hierin heeft gespeeld, aangezien je alleen maar hoort en leest over de Duitse Joden- en gevangenen transporten. En ik raad je zeker aan om Auschwitz te bezoeken als je de kans krijgt. Het zet je gelijk met beide voeten terug op de grond. Indrukwekkend is het zeker, vooral het gevoel die je krijgt als je er loopt.

  2. Fem Beantwoorden

    Mooi artikel, Nick, met goede foto’s. Ik lees graag dit soort artikelen met body en achtergronden!

    • Nick van Rookhuijzen Beantwoorden

      Dankjewel voor je reactie en compliment :)! Het heeft ook wat voeten in de aarde gehad om dit artikel zo neer te zetten, zoals het nu is. Mijn doel is wel om meer van dit soort artikelen te publiceren (als ze maar gerelateerd zijn aan treinreizen ;))

  3. Johan Beantwoorden

    Zelf heb ik deze Duitse concentratiekampen 2 maal bezocht, het blijft indrukwekkend wat daar allemaal voor leed is geweest.
    De rol van de NS en de regering in ballingschap verbaasd mij, dit was bij mij onbekend

    • Nick van Rookhuijzen Beantwoorden

      Het is inderdaad onvoorstelbaar wat er allemaal gebeurd is daar. De rol van de NS verbaasde mij na wat onderzoek ook, ik denk ook dat weinig mensen dit weten.

  4. Caro Van Lieferdingen Beantwoorden

    We waren er ook … we krijgen er “kippenvel” van … en werden er enorm stil van.
    Alsof dit onecht is … never to forget !

Leave a Reply

Your email address will not be published.

Deze site gebruikt Akismet om spam te verminderen. Bekijk hoe je reactie-gegevens worden verwerkt.